همانطور که اشاره کردیم، اعتقادنامۀ اصلی نیقیه که در سال ۳۲۵ میلادی نوشته شد، خیلی کم دربارۀ روح‌القدس صحبت کرد. اما در پی مخالفت‌هایی که شکل گرفت، شورای دیگری تشکیل شد تا دربارۀ سوالات مربوط به تثلیث به مناظره و ارائه راه حل بپردازد. در سال ۳۸۱ میلادی، اولین شورای قسطنطنیه تشکیل شد. این شورا بدعت آریوس را رد، و از تعریف تثلیث در اعتقادنامۀ نیقیه پشتیبانی کرد. آنها همچنین در اعتقادنامۀ نیقیه تجدید نظرهایی به عمل آورده و آن را مفصل‌تر بازنویسی کردند تا پیروان آریوس یا دیگرانی که منکر وجود ابدی خدا به صورت سه شخص مجزای ازلی و دارای یک ذات واحد بودند، دیگر نتوانند آن را تایید کنند. در خصوص روح‌القدس، اعتقادنامۀ نیقیه به جزئیات بیشتری پرداخت:
"ما به روح‌القدس، خداوند و بخشندۀ حیات ایمان داریم، که از پدر صادر شد و با پدر و پسر پرستیده و تجلیل می‌شود. او از طریق پیامبران سخن گفت."
این نسخه از اعتقادنامه گاهی «اعتقادنامۀ نیقیه – قسطنطنیه» نیز نامیده شده است تا بدین ترتیب از نسخۀ اصلی اعتقادنامۀ نیقیه متمایز باشد. احتمال داده می‌شود که این تاکید مبسوط بر روح‌القدس تا حدی تحت تاثیر نوشته‌های باسیل قیصریه باشد که در سال‌های ۳۳۰ تا ۳۷۹ میلادی زندگی کرد.
کتاب باسیل تحت عنوان دربارۀ روح‌القدس، تاثیر فراوانی در رد عقاید افرادی چون یوستاتیوس داشت که الوهیت کامل روح‌القدس را نمی‌پذیرفتند. باسیل همچنین این نکته را مطرح کرد که از آنجا که روح‌القدس خداست، سزاوار پرستش نیز هست. همین ارجاعات مبسوط به روح در اعتقادنامۀ نیقیه، گونه‌ای از پرستش را شکل داد، چرا که این اعتقادنامه به بخشی از آیین‌های پرستش کلیسا تبدیل شد. این ارجاعات همچنین کلیسا را هدایت کردند تا در بقیۀ آیین‌های نیایشی و دعاهای کلیسایی به صورت گسترده‌تری بر روی پرستش روح تاکید کند.
دکتر کیت جانسون در این رابطه می‌گوید:
"مناظِرۀ جالبی دربارۀ پرستش روح‌القدس در قرن چهارم وجود داشت. باسیل قیصریه در کتاب خود تحت عنوان «در باب روح‌القدس» می‌گوید که در کلیسای او دو آیین پرستشی وجود داشت. آیین اول عبارت بود از پرستش پدر به واسطۀ پسر در روح. آیین دوم پرستش پدر، با پسر، به همراه روح بود. برخی افراد که پیرو رویکرد آریوس بودند، به این آیین اعتراض کردند چون در واقعیت به الوهیت روح‌القدس اعتقاد نداشتند. ولی اگر همانگونه که کلام خدا تعلیم می‌دهد، دلیل موجهی برای اعتقاد به الوهیت روح‌القدس داشته باشیم، در این صورت شایسته است که ماهیت حقیقی او را در پرستش، شکرگزاری و ستایش، اعلام کنیم."
#نداگر
