در این مقاله، هدف بررسی و مرور کتاب "متون برگزیده از کتاب مبادی دین مسیحیت" به قلم ژان کالون است که به فارسی برگردانده شده است. متن ذیل اولین نقد کتاب در وب‌سایت نداگر است. امید است در آینده کتب و مقالات بیشتری از نویسندگان خارجی و ایرانی را مورد بررسی قرار دهیم.
«متون برگزیده از کتاب مبادی دین مسیحیت» نوشتۀ ژان کالون. گزینش متون: فان هت سپیکر. مترجم: مسعود حسن‌زاده. سال چاپ: ۲۰۱۸.
تعداد صفحات: ۲۵۱. شابک: ۹۷۸۱۷۲۵۱۶۷۴۰
این ترجمه بعد از ترجمۀ فشرده و گزینشی طاطه‌ووس میکائیلیان در سال ۱۹۸۰ از اصول مبانی دین مسیحی، اولین اثری است که این بار نیز به صورت گزینشی توسط دکتر فان هت سپیکر به زبان هلندی درآمده است و مسعود حسن‌زاده آن را به فارسی برگردانده و از سال ۲۰۱۸ میلادی از طریق تارنمای «آمازون» قابل تهیه است. گزینش متون براساس آنچه کالون در چهار کتاب یا بخش بدان پرداخته، محتوایی قابل ارائه را به دست داده و سرفصل‌های منتخب به گونه‌ای آمده که خواننده با مطالعۀ کتاب می‌تواند به نوع نگرش، جهان‌بینی و سازکار الاهیاتی کالون پی ببرد. نویسنده در گزینش چیدمان فصول اینگونه عمل کرده است: کتاب اول به بخش مباحث اساسی شناخت خدا، مکاشفه، کتاب‌مقدس، تثلیث، انسان، مشیّت الاهی (تا ص. ۹۰)؛ کتاب دوم به مباحث گناه و ارادۀ آزاد، شریعت و انجیل، مسیح در مقام میانجی (صص ۹۱- ۱۱۷)؛ کتاب سوم به روح‌القدس، توبه، زندگی مسیحی، پارساشمردگی، پارساشمردگی و اعمال نیک، آزادی مسیحی، دعا، تقدیر و سرنوشت، و رستاخیز (صص. ۱۱۹-۲۱۰)؛ و کتاب چهارم به چهار مقولۀ اساسی کلیسا، غسل تعمید، شام خداوند و حکومت می‌پردازند (صص ۲۱۴-۲۵۰).
ما در این بخش از سه رهگذر ترجمۀ کتاب را در بوتۀ نقد قرار می‌دهیم: (۱) سهولت خوانشی و گرفتاری‌های متنی؛ (۲) لحن کلام و انتقال فحوای متن؛ و (۳) زیبایی بصری متن و کتاب. در انتها به جمع‌بندی نهایی و اهمیت کتاب برای شبانان و خوانندگان مسیحی می‌پردازیم.
سهولت خوانشی و گرفتاری‌های متنی: متاسفانه کتاب خادم‌دستانه ترجمه و به فارسی برگردانده شده است. «برای شروع باید گفت، کسی که توجه خود را به خداوند، که منشا زندگی، حرکت و هستی است، عطف نکند، قادر به شناخت خویشتن نخواهد بود...» (ص. ۲۶) در همین یک جمله نسبتا کوتاه با یک گروه فعلی-توصیفی، و چهار علامت سجاوندی «ویرگول» مواجه هستیم که اگرچه ممکن است در خوانش مفید باشد ولی در ساختار جمله فارسی تعدد استفاده از این علائم جمله را عقیم می‌کند و سرعت خوانش و سهولت آن را گرفتار دست‌اندازهایی می‌کند که بعد از مدتی خواننده خسته شده و مجبور می‌شود کتاب را کنار بگذارد. اگر دوباره نگاهی به همین جمله بیندازیم، به وصلۀ نامناسب فعل «عطف کردن» می‌رسیم که ترکیب نامانوسی در فارسی است. احتمالا فعل «معطوف کردن» باید جایگزین آن می‌شد که معنا را درست انتقال می‌داد. «عطف کردن» به معنای «روی برگرداندن و برگشتن از چیزی» است که در تقابل سختی در برابر معنای اصلی متن یعنی التفات و توجه قرار دارد.
از این دست جملات در متن بسیار دیده می‌شود. «ما همیشه مایل آن هستیم تا همه چیز را از آن که به نظر می‌رسد و یا در حقیقت هست، بهتر و زیباتر نشان دهیم.» (ص. ۲۷) نمونه دیگری است. در این جا با حذف کلمۀ «آن» پس از مایل و تبدیل عبارت «از آن که به نظر می‌رسد» به «آنچه به نظر می‌رسد» جمله درست و دقیق‌تر ترجمه می‌شود. اگر بخواهیم جانب انصاف را رعایت کنیم، اینگونه عبارات کم و بیش در جای جای متن ترجمه دیده می‌شوند و انتظار می‌رفت در ترجمه و ویرایش اثری چنین مهم دقت بیشتری رعایت می‌شد.
از جمله گرفتاری‌های متنی دیگر، استفاده از ترکیبات نامانوسی است که توجهی در گزینش آنها نشده است. از آن جمله می‌توان به «پوشش خداوندی» (ص. ۲۷)، «شناخت صاف و مستقیم خدا» (ص. ۳۰)، «از سال ۳۷ تا ۴۱ ب.م.» (پانویس ص. ۳۶، در اشاره به بعد از میلاد)، «اجسام دیده‌شدنی» (ص. ۴۲)، «پاتریاریک‌های واقف این تعلیم» (ص. ۴۶)، «دانستن خدا به عنوان آفریننده» (ص. ۶۹) و موارد زیادی از این قبیل اشاره کرد. این ترکیبات بی‌شک زبان حاکم و غالب متن را نامانوس کرده و خواننده را با خود همراه نمی‌کند. شاید خواننده هوشمند بداند این ترکیبات چه می‌خواهند بگویند، اما چگونه گفتن و چگونه درست گفتن خود هنری است که نیازمند تبحر و تمرین است.
لحن کلام و انتقال فحوای متن: کالون در همین کتاب ستون ایمان را بر پایۀ آنچه مترجم از آن استفاده کرده «پارساشمردگی» می‌خواند. این اصطلاح محصول پروژۀ سترگ ترجمۀ فارسی «هزارۀ نو» است که بعد از اینکه ترجمۀ عهدجدید آن در دست مخاطبان قرار گرفت، اصطلاح الاهیاتی «پارسا» جایگزین «عادل» در ترجمۀ قدیم و «نیکوی مطلق» در ترجمۀ نسخۀ «مژده برای عصر جدید» در آن زمان شد. البته در این مقال نمی‌گنجد که آیا ترجمۀ «پارسا»، «پارساشمردگی»، یا «نیکوی مطلق» ترجمه‌های مناسب یا جایگزین بهتری برای «عادلشمردگی» هستند یا نه. ولی در این بخش به دلیل اهمیت این کلمه در الاهیات اصلاحات و سردمدار آن «کالون»، انتخاب «پارسایی» برای این ترجمه کاربرد درستی ندارد. «موضوع اصلی آن بود که مسیح از خیرخواهی خدا به ما داده شد و از طریق ایمان آوردن از آنِ ما می‌گردد. یکی شدن با مسیح، فیضی دوگانه را به ما اعطا می‌کند. اول آنکه برائت و بی‌گناهی مسیح، ما را با خدا، پدری که قاضی آسمان است، آشتی می‌دهد و با روحِ او مقدس، بی‌گناه و پاک می‌گردیم.» (ص. ۱۵۵) در اینجا کالون تعریف برآمده از الاهیات خود را به شکلی بسیط و باورپذیر به خواننده ارائه می‌کند. به زبانی دیگر، کالون عمل «عادلشمردگی» یا «پارساشمردگی» یا «نیکو مطلق خواندن» را برائت و بی‌گناه شمردن ایمانداران به مسیح می‌خواند. (نک. صص. ۱۵۵- ۱۷۷؛ تحت عنوان پارساشمردگی)
در ادامه کالون در باب معنی کلمۀ پارساشمردگی اینگونه می‌نویسد: «پارسا شمرده شدن... مورد قبول بودن فرد در مقابل مسند داوری خدا می‌باشد... فردی که پارسا شمرده می‌شود، دیگر گناهکار نبوده و فردی عادل و پارسا حساب می‌شود... فرد پارسا شمرده‌شده در مقابل مسند داوری صالح و بی‌گناه شمرده خواهد شد...» (ص. ۱۵۶). در این بخش به دو نکته باید دقت کرد: (۱) تعریف کالون و نگاه الاهیاتی او و (۲) چالش مترجم در حفظ امانت در ترجمه. در نگاه اول، چه به الاهیات اصلاحات باور داشته باشیم و چه کالون را محق و درست بخوانیم و از او تاسی کنیم، اینجا باید گزینه‌ای را برای عادلشمردگی به کار ببریم که با معنای تفسیری کالون از عبارت مرسوم «عادلشمردگی» تناسب بیشتری داشته باشد. اینجاست که در بخش دوم، چالش پیش روی مترجم نمایان می‌شود. مترجم، با توجه به اینکه به وفاداری و امانت در حفظ کلمات که در بخش پیشین به آن اشاره کردیم، متن را آنچنان که کالون می‌گوید ترجمه کرده است. افشرۀ کلام کالون در این عبارت این است: «فرد پارساشمرده‌شده در مقابل مسند داوری صالح و بی‌گناه شمرده خواهد شد.» به باور کالون، عدالت فرد یعنی بی‌گناه‌شمرده شدن او در برابر مسند داوری. به عبارتی اگر می‌گوییم کسی عادل است یا پارسا یا نیکوی مطلق، یعنی او از تعبیر و تاویل کالون، در برابر مسند داوری خدا بی‌گناه شمرده شده است. این گفتمان یا چگونه گفتن بحثی است خارج از مبحث نقد ترجمه و نیازمند جستار و مقال دیگری است ولی چون اهمیت کالون و اعتبار جنبش اصلاحات و اصلاحگران و تفکیک آنان از دنیای کالوتیک تاکید بر اصل عادلشمردگی است، نگاه به کلیدی‌ترین فصل مرتبط به این موضوع در این کتاب خالی از فایده نیست. اما در مجموع باید اذعان کرد که مترجم تمام تلاش خود را برای انتقال این متن انجام داده ولی به دلایلی که بدانها اشاره شد، کاربرد کلمۀ «پارساشمردگی» برای این بخش از کتاب نه تنها مفید نیست بلکه ذهن خواننده را نیز مخدوش می‌کند. (ر.ک. ترجمۀ نسخۀ موجز پرسش و پاسخ وست‌مینستر چاپ انتشارات جهان ادبیات مسیحی، ۲۰۱۹ همچنین ن.ک. اعتقادنامۀ هادیدلبرگ. چاپ انتشارات جهان ادبیات مسیحی، ۲۰۲۰. در این دو کتابِ انتشاراتِ جهان ادبیات مسیحی از واژۀ «بی‌گناه‌شمردگی» و «مبراشمردگی» برای اطلاق به این اصطلاح استفاده شده است.)
زیبایی بصری متن و کتاب: کتاب را شرکت «آمازون» بر مبنای سفارش به صورت تک‌چاپ برای سفارش‌دهنده به تمام دنیا ارسال، و این زمینه را فراهم می‌کند تا دسترسی به کتاب با سهولت در اختیار علاقمندان قرار گیرد. (البته این امکان برای سفار‌ش‌دهندگان ساکن ایران میسر نیست). فونت انتخابی و فاصلۀ خطوط به اندازه‌ای است که خوانش کتاب را سهل‌آفرین کند ولی اشکالاتی از جمله عدم صفحه‌آرایی حرفه‌ای، کتابی در این قامت و اعتبار را کم‌رمق کرده است. صفحات خالی همراه با شماره صفحه، صفحات ابتدای فصل که باید در سمت چپ و رو به خواننده باشند و نه در پشت صفحه، و فهرست مطالب که طراحی آن سلیقه بیشتری می‌طلبید، از جمله مواردی هستند که بهبود آنها می‌توانست کتاب را از لحاظ زیبایی‌شناسی بصری مقبول‌تر عرضه کند.
چکیده پایانی
مطالعه نوشته‌های کالون برای علاقمندان سنت پروتستان و باورمندان خوانش کتاب‌مقدس از طریق پنجرۀ الاهیات اصلاحگران به نوعی هم پیشنهادی است و هم تجویزی. پیشنهادی از این رو که نحلۀ فکری تمام کسانی که خود را ایوانجلیکال یا پیرو نگاه پروتستانیزم می‌خوانند در عمل الاهیات اساسی خود را مدیون دو شخصیت اساسی این نهضت یعنی مارتین لوتر و ژان کالون است. و تجویزی به این قرار که چگونه است خود را پروتستان بخوانیم و بعضا نام «ریفورمد» یا تابعی از الاهیات «اصلاحات» یا «اصلاحگران» را بر خود بگیریم و در عین حال حتی به مفاد و مبانی اولیه نگاه و اندیشۀ آن که برآمده از نوشته‌های کالون است، آشنا نباشیم. به همین دلیل ترجمۀ این کتاب هرچند شاید بر اساس آنچه در بخش اول بدان پرداختیم نتوانست به تمام و کمال قامت الاهیات کالون را به مخاطب بنمایاند ولی در کل آنچه از متن برآمده، نمودِ مناسب از آن را برای ما به ارمغان آورده است که این در جای خود قابل تحسین و قدردانی از مترجم و دست‌اندرکاران است. به هر روی، همین که کتابی از کالون به فارسی برگردانده شود، بهتر از آن است که هیچ کتابی از او در بازار کتاب نباشد. در توصیه به مترجم اثر آقای مسعود حسن‌زاده، پیشنهاد می‌کنم در آینده علاوه بر نزدیکان، از منتقدین و ویراستاران برای بهبود چنین آثاری یاری بگیرند. کالون سنگ بزرگی است که هر کسی را یارای برداشتن و زدن آن نیست. اما با تمرین و ممارست در ترجمه و ویرایش متن، می‌توان این اثر را سرپا کرد. در انتها به خوانندگان و شبانان توصیه می‌کنم که اگر در خارج از ایران هستید، حتما این کتاب را تهیه کنید، مطالعه کنید و به غنای شناخت خود از الاهیات کالونی بیفزایید.
https://www.amazon.com/Institutes-Christian-Religion-Persian-Calvin/dp/1725161745/ref=sr_1_1?s=books&ie=UTF%DB%B8&qid=1536859359&sr
#مبادی_دین_مسیحیت
#ژان_کالون
#نداگر
